Is hij een psychopaat, een psychoot of gewoon een gefrustreerde idioot? Over die vraag moet het Noorse publiek zich buigen omdat de experts geen eensluidend antwoord kunnen verzinnen.
De rechtbank in Oslo heeft bevolen dat de openbare omroep, de Norsk Rikskringkasting (NRK), een vierde net moet oprichten dat geheel gewijd is aan Anders Breivik (32). Die liet op 22 juli vorig jaar een bom ontploffen in Oslo, waarna hij op het eiland Utøya ook nog eens tientallen deelnemers van een politiek jeugdkamp omver knalde. In totaal kwamen 77 mensen om.
Enkele maanden na de aanslag verklaarden twee psychiaters de rechts-extremistische schutter ontoerekeningsvatbaar. De geschokte nabestaanden van de slachtoffers hielden er een andere visie op na: het kon niet anders of die man was zich volledig bewust van zijn daden toen hij hun geliefden neermaaide. De klagers kregen steun van experts die opperden dat Breivik ze alle vijf op een rij had. De rechter werd er helemaal tureluurs van. Hij veegde het eerste psychiatrisch onderzoek van tafel en besloot het verdict over te laten aan het grote publiek.
Zodoende krijgen alle burgers uit het Scandinavische land de kans om zich per sms uit te spreken over de mentale gezondheid van de massamoordenaar, wat een nieuwe standaard zet voor democratische inspraak. De NRK brengt alles in gereedheid om begin februari van start te gaan met de uitzendingen. De show zal vermoedelijk drie maanden duren. Iedere week komt één aspect van Breiviks persoonlijkheid aan bod. Er kan elk weekend gestemd worden op basis van het thema van de week.
De zender zal uitgebreid aandacht besteden aan het gebrek aan seks dat Breivik tot waanzin gedreven heeft. Daarnaast zullen de televisiemakers een stevige kluif hebben aan het dagboek van de dolle schutter. Daarin presenteert hij zich als een volstrekt normale jongen die grapjes maakt en al eens durft te klagen over een onverwachte tegenslag. Mogelijk zal een oudere acteur met een sonore bariton in een huiselijk decor voorlezen uit het dagboek, een formule die het altijd goed doet bij het Noorse publiek, dat het graag traditioneel en gezellig houdt.
De Noren zijn in ieder geval opgetogen over de beslissing van de rechtbank. ‘De hele natie leefde mee met het drama. Dan is het normaal dat onze stem gehoord wordt’, vindt Kjerstin Skavlan (27). ‘Zo kunnen wij verenigd voor de buis het gruwelijke trauma verwerken.’
Ook Sendre Madsen (22) is blij dat het psychiatrisch onderzoek uitbesteed wordt aan het televisiepubliek. ‘Zo hebben we iets om ons mee bezig te houden tijdens de lange, donkere wintermaanden’, zegt de student communicatiewetenschappen. ‘Drank is hier zeer duur en het Noors is etymologisch niet geschikt voor kruiswoordraadsels. Dan gaat de verveling snel toeslaan. Maar dankzij ons typisch Scandinavische rechtssysteem kunnen we het lot van een wrede moordenaar bezegelen. Lekker ontspannend is dat.’
Kjersten Skavlan:
‘Zo kunnen wij verenigd voor de buis het gruwelijke trauma verwerken’
De definitieve uitspraak wordt verwacht tegen half mei. ‘Als alle stemmen binnen zijn, zal onomstotelijk vaststaan hoe het gesteld is met de psyche van Anders Breivik’, voorspelt de bekende Nederlandse neuropsycholoog Erik Matser. ‘De methode is onfeilbaar. Het tv-publiek fungeert als een netwerk voor distributed computing. Vanuit de wisdom of crowds komt de waarheid naar boven.’
Wanneer het publiek beslist dat Breivik psychotisch is en aan paranoïde schizofrenie lijdt, vliegt hij zonder pardon en zonder proces in een psychiatrische instelling. In de twee andere gevallen – psyhopaat of idioot – zal hij voor een assisenjury verschijnen. Maar mogelijk wordt ook het assisenproces overgelaten aan het tv-publiek, zodat de kijkers Anders Breivik per sms naar de cel kunnen sturen.